Stoisz przy kasie z pełnym wózkiem, odliczona gotówka czeka w dłoni, a kasjerka kręci głową i wskazuje na terminal. „Tylko karta” – ten komunikat słyszymy coraz częściej. Choć Narodowy Bank Polski (NBP) konsekwentnie broni gotówki jako prawnego środka płatniczego, rzeczywistość w dużych sieciach handlowych dynamicznie się zmienia, a rok 2025 i 2026 przynosi nowe, twarde ograniczenia. Nie są to już tylko decyzje korporacji, ale konsekwencje unijnych dyrektyw.
Dla wielu Polaków, którzy cenią sobie bezpieczeństwo gotówki (zwłaszcza w obliczu potencjalnych awarii systemów cyfrowych), nowe zasady są frustrujące. Fakty są jednak nieubłagane: przestrzeń dla płatności banknotami i bilonem kurczy się z każdym kwartałem. Czy wiesz, w jakich konkretnych sytuacjach sprzedawca ma dziś pełne prawo odmówić przyjęcia twoich pieniędzy, odsyłając cię z kwitkiem? Przygotuj się na to, że gotówka w portfelu nie zawsze oznacza możliwość zakupu.
Przeanalizowaliśmy nowe regulacje i polityki największych sieci. Oto pięć kluczowych momentów, w których kasjer legalnie powie „nie” twoim banknotom, a ty stracisz czas i nerwy.
Strefy „Tylko Karta”: Cicha Wojna z Gotówką w Dyskontach
Najbardziej widocznym symptomem zmian jest masowa ekspansja kas samoobsługowych, które przyjmują wyłącznie płatności bezgotówkowe. Wielkie sieci dyskontowe, drogerie, a nawet stacje paliw instalują urządzenia, które nie posiadają wrzutni na monety ani podajnika na banknoty. Wchodzisz do sklepu, a jedyna wolna kasa to ta z komunikatem: „Płatność tylko kartą lub Blikiem”.
Czy jest to legalne? Prawnicy i Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) stoją na stanowisku, że sklep jako całość nie może odmówić przyjęcia gotówki, ponieważ jest ona prawnym środkiem płatniczym. Oznacza to, że musi istnieć przynajmniej jedno stanowisko gotówkowe. Problem polega na tym, że w godzinach szczytu, do tej jednej tradycyjnej kasy kolejka potrafi ciągnąć się przez pół sklepu, podczas gdy dziesięć kas samoobsługowych świeci pustkami. Jest to de facto presja czasu, która wymusza na kliencie zmianę przyzwyczajeń. Jeśli informacja o profilu kasy była widoczna (np. piktogram przekreślonej gotówki), twoje pretensje o stratę czasu będą bezpodstawne. Wybierając taką kasę, akceptujesz jej zasady.
Limit 50 Monet: Kiedy Bilon staje się Problemem
Wielu klientów uważa, że ma prawo zapłacić za zakupy w dowolnej formie, nawet jeśli oznacza to wysypanie na ladę zawartości słoika z bilonem. Wyobraź sobie, że chcesz zapłacić 150 złotych, a cała kwota to monety o nominałach 10, 20 i 50 groszy. Kasjerka widzi górę bilonu i odmawia obsługi. Ma do tego pełne prawo.
Zgodnie z polskimi przepisami dotyczącymi prawnych środków płatniczych, sprzedawca nie ma obowiązku przyjmowania płatności, jeśli składa się ona z więcej niż 50 sztuk monet w jednej transakcji. Jest to kluczowy przepis, mający chronić pracę kas i płynność obsługi innych klientów. W dobie rosnących cen i większej ilości drobnych w portfelach, ten limit nabiera znaczenia. Jeśli więc planujesz pozbyć się dużej ilości bilonu, nie rób tego w spożywczaku w godzinach szczytu. Najlepszym rozwiązaniem jest skorzystanie z samoobsługowych wpłatomatów bankowych lub specjalnych maszyn do liczenia bilonu dostępnych w niektórych oddziałach NBP.
Duże Zakupy Firmowe? Limit 15 000 zł i Blokada Systemowa
Największa pułapka czeka na przedsiębiorców, którzy robią zakupy w sklepach detalicznych (np. markety budowlane, elektronika) i chcą wziąć fakturę na firmę. W Polsce wciąż obowiązuje limit 15 000 złotych dla transakcji między przedsiębiorcami (B2B). Jeśli wartość jednorazowej transakcji przekracza tę kwotę, płatność musi nastąpić przelewem lub kartą płatniczą.
Wielu właścicieli firm o tym zapomina, wyciągając plik gotówki przy zakupie drogiego sprzętu RTV czy materiałów budowlanych. W 2025 roku systemy kasowe w dużych sieciach handlowych mają wbudowane zaawansowane blokady. Po wpisaniu NIP-u i przekroczeniu progu 15 000 zł, opcja „gotówka” automatycznie znika z ekranu kasjera. Jeśli kasjer wbrew systemowi przyjmie taką wpłatę, nabywca nie będzie mógł zaliczyć wydatku do kosztów uzyskania przychodu, narażając się na poważne sankcje skarbowe. Jest to bezwzględny limit, którego nie da się obejść nawet dzieląc płatność na kilka mniejszych części.
Płacisz 20 000 zł gotówką? Sprzedawca zażąda dowodu osobistego
To nowość, która budzi największe kontrowersje i jest bezpośrednim skutkiem wdrażania unijnych przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy (AML – Anti-Money Laundering). Dyrektywy te nakładają na sprzedawców obowiązek weryfikacji klienta przy dużych transakcjach gotówkowych. Obecnie w Polsce limit ten wynosi równowartość 10 000 euro (około 43 000 zł, zależnie od kursu), ale wiele sklepów stosuje własne, niższe limity wewnętrzne (np. 15 000 zł czy 20 000 zł) by zminimalizować ryzyko kar.
Oznacza to, że jeśli kupujesz biżuterię, drogi zegarek lub używany samochód i chcesz zapłacić gotówką, sprzedawca ma obowiązek spisać twoje dane z dowodu osobistego. Musi wiedzieć, kto wpłaca pieniądze. Jeśli odmówisz okazania dokumentu, transakcja nie dojdzie do skutku. Dla osób ceniących gotówkę za anonimowość, jest to cios w prywatność, ale sklepy mają związane ręce – kary za niedopełnienie obowiązków AML są drakońskie i sięgają milionów złotych.
Banknot 200 lub 500 zł: „Nie mam jak wydać”
Na koniec, proza życia i najczęstszy powód odmowy: brak reszty. Banknot 500-złotowy z wizerunkiem Jana III Sobieskiego jest pełnoprawnym środkiem płatniczym. Co jednak, gdy chcesz nim zapłacić za bułkę i mleko o wartości 12 złotych? Kasjerka rozkłada ręce: „Nie mam jak wydać”.
Choć Kodeks Cywilny mówi o obowiązku współdziałania dłużnika i wierzyciela (klienta i sklepu), a sklep powinien dążyć do wydania reszty, to nie ma obowiązku posiadania nieograniczonej ilości gotówki w kasetce. W 2025 roku, gdy obrót gotówkowy spada, w kasetkach jest coraz mniej pieniędzy. Płacenie wysokim nominałem za drobne zakupy to proszenie się o kłopoty. Coraz więcej placówek, zwłaszcza małych sklepów osiedlowych i Żabek, wywiesza komunikaty: „Płatność banknotem 200/500 zł prosimy zgłaszać przed zakupami”. Jeśli fizycznie nie ma drobnych, a Ty nie masz innej formy płatności, do transakcji nie dojdzie, a kasjer nie zostanie ukarany za odmowę.
Jak uniknąć stresu przy kasie? Praktyczny plan dla miłośników gotówki
Aby uniknąć kłótni, których nie wygrasz, musisz być pragmatyczny. Gotówka wciąż jest ważna, ale wymaga świadomego użycia:
- Sprawdzaj oznaczenia: Zanim staniesz w kolejce, upewnij się, czy dana kasa nie jest oznaczona jako „Card Only”. Informacja widoczna przed zawarciem transakcji zwalnia sprzedawcę z obowiązku przyjęcia gotówki na tym konkretnym stanowisku.
- Rozbijaj bilon: Jeśli masz dużo drobnych, skorzystaj z bankowych wpłatomatów. Pamiętaj: powyżej 50 monet kasjer ma prawo odmówić.
- W świecie B2B tylko przelew: Jeśli kupujesz coś na firmę, pilnuj limitu 15 000 zł. Powyżej tej kwoty gotówka jest równoznaczna z utratą możliwości zaliczenia wydatku do kosztów.
- Miej użyteczne nominały: Trzymaj w portfelu gotówkę w nominałach 10, 20 i 50 zł. Banknot 200 zł zostaw na awaryjne sytuacje lub większe transakcje, gdzie reszta nie stanowi problemu.
Rok 2025 nie będzie końcem gotówki, ale będzie rokiem, w którym płacenie nią stanie się po prostu mniej wygodne i obwarowane większą liczbą regulacji. Warto być na to przygotowanym, zamiast tracić nerwy w kolejce, walcząc z systemem, który został zaprojektowany tak, by promować cyfrowy pieniądz.
Obserwuj nas w Google News
Obserwuj