W Polsce rozpoczęła się bezprecedensowa kontrola beneficjentów programów wsparcia termomodernizacji. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej uruchomił szeroko zakrojone działania weryfikacyjne, które mogą dotknąć każdego, kto w ostatnich latach skorzystał z dotacji na wymianę źródeł ciepła lub poprawę efektywności energetycznej budynków.
Skala kontroli jest imponująca: planuje się sprawdzenie co dwudziestego gospodarstwa domowego, które otrzymało wsparcie po 22 kwietnia 2024 roku. To odpowiedź na wykryte nieprawidłowości, które podważają społeczne zaufanie do systemu wsparcia publicznego. Wśród najczęstszych nadużyć wymienia się zaniżanie dochodów, instalację niezgodnych z wymogami urządzeń czy zawyżanie kosztów materiałów.
Weryfikacja retrospektywna: kontrole mogą być przeprowadzane nawet przez pięć lat od zakończenia inwestycji. Oznacza to, że beneficjenci programu muszą być przygotowani na wizytę kontrolerów długo po zakończeniu prac modernizacyjnych. Ta retrospektywna weryfikacja ma na celu wykrycie wszelkich nieprawidłowości, które mogły zostać przeoczone w trakcie realizacji projektu.
Konsekwencje wykrytych nieprawidłowości: mogą być dotkliwe dla domowych budżetów. W przypadku stwierdzenia uchybień, beneficjenci mogą zostać zobowiązani nie tylko do zwrotu części lub całości dotacji, ale również do zapłaty odsetek naliczanych od dnia otrzymania wsparcia. Dla wielu rodzin może to oznaczać poważne problemy finansowe.
Eksperci podkreślają społeczny wymiar kontroli: nie chodzi tylko o odzyskanie nieprawidłowo wydatkowanych środków, ale przede wszystkim o budowanie odpowiedzialności społecznej i świadomości, że środki publiczne muszą być wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem. To lekcja dla przyszłych beneficjentów różnych programów wsparcia.
Program Czyste Powietrze: obecnie zawieszony, ma powrócić 31 marca 2025 roku w nowej, udoskonalonej formule. Doświadczenia z kontroli mają pomóc w stworzeniu bardziej szczelnego systemu, który będzie lepiej służył rzeczywistej poprawie jakości powietrza w Polsce.
Rzetelność i uczciwość: są kluczowe przy korzystaniu ze wsparcia publicznego. Każde nadużycie nie tylko naraża pojedyncze osoby na konsekwencje finansowe, ale również podważa zaufanie do systemu wsparcia publicznego i może utrudnić dostęp do pomocy osobom, które rzeczywiście jej potrzebują.
Eksperci radzą: beneficjentom programu dokładne przechowywanie wszelkiej dokumentacji związanej z realizacją inwestycji, nawet długo po jej zakończeniu. W przypadku kontroli może to znacząco ułatwić wykazanie prawidłowości przeprowadzonych działań i uniknięcie nieprzyjemnych konsekwencji.
Według danych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, w latach 2020-2022 udzielono ponad 130 tys. dotacji na termomodernizację budynków, co oznacza, że około 6,5 tys. gospodarstw domowych może zostać objętych kontrolą.
Warto podkreślić, że kontrole są także korzystne dla społeczeństwa, ponieważ wpływają na poprawę efektywności wykorzystania środków publicznych i zwiększenie zaufania do systemu wsparcia publicznego.
Źródła:
* Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
* Ministerstwo Klimatu i Środowiska
* Program Czyste Powietrze