W związku z licznymi nadużyciami beneficjantów Programu „Czyste Powietrze”, rząd zdecydował się zmienić jego zasady i przeprowadzić szeroko zakrojone kontrole. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej posiadają szerokie uprawnienia do kontroli beneficjentów programu.
W I półroczu 2024 roku przeprowadzono u beneficjentów 4 656 kontroli, w tym nieprawidłowości programu stwierdzono w 12% skontrolowanych umów. Kontrole obejmują wszystkie etapy realizacji inwestycji, od momentu złożenia wniosku, przez czas trwania projektu, aż do pięciu lat po jego zakończeniu.
Beneficjenci muszą udostępnić pełną dokumentację związaną z realizowaną inwestycją oraz umożliwić kontrolerom przeprowadzenie oględzin budynku. Szczególną uwagę zwraca się na to, czy przyznane środki zostały wykorzystane zgodnie z deklarowanymi założeniami. Niewłaściwe wydatkowanie środków może skutkować poważnymi konsekwencjami, w tym obowiązkiem zwrotu dotacji wraz z odsetkami.
Najczęściej wykrywane nieprawidłowości obejmują:
* Brak likwidacji starych, nieekologicznych źródeł ciepła
* Podawanie zaniżonych dochodów w dokumentacji
* Wykorzystanie środków w sposób niezgodny z umową
W związku z powyższymi nieprawidłowościami, NFOŚiGW zgłasza sprawy do prokuratury. Dotyczy to 6 tys. wniosków o dotacje z programu „Czyste Powietrze” z całej Polski. Wykonawcy, których działania NFOŚiGW zgłasza prokuraturze, złożyli wnioski o dotacje w imieniu beneficjentów o wartości ok. 600 mln zł.
Nowa odsłona programu „Czyste Powietrze” ruszy 31 marca 2025 roku. Program zostanie zmieniony, aby położyć kres nadużyciom. Kluczowe reformy obejmują:
* Operatorzy, którzy będą wspierać gospodarstwa domowe w przeprowadzeniu inwestycji
* Lista rekomendowanych wykonawców, czyli sprawdzonych firm
* Uproszczenie procesu pozyskania finansowania, aby łatwiej można było skorzystać ze wsparcia
* Przyspieszenie obsługi wniosków i rozliczenia, by szybciej pieniądze trafiały na konta Polek i Polaków
Resort klimatu planuje powołać rządowy Komitet Koordynacyjny, który pomoże synchronizować działania administracji publicznej, aby zwiększyć skuteczność podejmowanych działań w ramach programu „Czyste Powietrze”. Nowa odsłona programu „Czyste Powietrze” zadebiutuje na wiosnę 2025 roku, z jasnymi zasadami i nowym źródłem finansowania. Planowany termin uruchomienia naboru wniosków to 31 marca.