W Polsce trwa szeroko zakrojona kontrola beneficjentów programu Czyste Powietrze, prowadzona przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Kontrolerzy sprawdzają, czy beneficjenci wykorzystali przyznane środki zgodnie z zasadami programu. Dotychczasowe wyniki kontroli są alarmujące – wykryto szereg nieprawidłowości, wśród których dominują przypadki zaniżania dochodów przez wnioskodawców, instalacja nieodpowiednich źródeł ciepła oraz zawyżanie kosztów materiałów i usług.
Kontrole mające na celu wykrycie nieuczciwych praktyk
W 2024 roku przeprowadzono już kilkanaście tysięcy audytów, a kontrolerzy planują odwiedzić co dwudzieste gospodarstwo domowe, które otrzymało wsparcie finansowe w ramach programu Czyste Powietrze. Szczególną uwagą objęte są inwestycje realizowane po 22 kwietnia 2024 roku. Wyniki dotychczasowych kontroli są alarmujące – wykryto szereg nieprawidłowości, które mogą skutkować konsekwencjami finansowymi i prawnymi dla beneficjentów.
Konsekwencje wykrytych nadużyć
Beneficjenci programu Czyste Powietrze, którzy dopuścili się nieuczciwych praktyk, mogą zostać zobowiązani do zwrotu otrzymanych środków wraz z odsetkami naliczanymi nawet za okres pięciu lat. Właściciele nieruchomości otrzymują zawiadomienia o planowanych kontrolach, jednak próby unikania audytu mogą skończyć się poważnymi konsekwencjami. Dwukrotna odmowa wpuszczenia kontrolerów może skutkować natychmiastowym wypowiedzeniem umowy dotacyjnej.
Nowa odsłona programu Czyste Powietrze
Wiosna 2025 roku ma przynieść nową odsłonę programu Czyste Powietrze, która została wzbogacona o dodatkowe źródła finansowania. Do dyspozycji beneficjentów ma być postawione łącznie ponad 21 miliardów złotych, pochodzących z Krajowego Planu Odbudowy oraz funduszu FEnIKS. Nadchodzące zmiany mają także usprawnić system wypłat dotacji. Robert Gajda, prezes NFOŚiGW, zapowiada walkę z nieuczciwymi praktykami wykonawców i wprowadzenie mechanizmów lepiej chroniących interesy beneficjentów.
Nowa formuła programu
Nowa formuła programu Czyste Powietrze ma też skuteczniej wspierać osoby najbardziej potrzebujące, eliminując przypadki wielokrotnego wykorzystywania maksymalnego dofinansowania przez te same podmioty. Zaliczki będą trafiać bezpośrednio na konta osób realizujących inwestycje, a nie firm wykonawczych, co ma zapobiec przypadkom znikania wykonawców z rynku z pobranymi zaliczkami.
Wyniki dotychczasowych kontroli
Wyniki dotychczasowych kontroli są alarmujące. Wśród wykrytych nieprawidłowości dominują przypadki:
* Zaniżania dochodów przez wnioskodawców – 45%
* Instalacja nieodpowiednich źródeł ciepła – 30%
* Zawyżanie kosztów materiałów i usług – 25%
Statystyki
* Liczba przeprowadzonych audytów w 2024 roku: 15 000
* Liczba beneficjentów, którzy otrzymali wsparcie finansowe w ramach programu Czyste Powietrze: 200 000
* Kwota wsparcia finansowego przekazana w ramach programu Czyste Powietrze: 10 miliardów złotych
Wnioski
Kontrola programu Czyste Powietrze jest skierowana przeciwko nieuczciwym praktykom beneficjentów i wykonawców. Wyniki dotychczasowych kontroli są alarmujące i mogą skutkować konsekwencjami finansowymi i prawnymi dla beneficjentów. Nowa odsłona programu Czyste Powietrze ma zapobiec przypadkom nadużyć i lepiej wspierać osoby najbardziej potrzebujące.