W Polsce coraz więcej seniorów otrzymuje tzw. emerytury groszowe – skrajnie niskie świadczenia, które nie wystarczają nawet na koszt wysyłki przelewu. Historia emeryta z Podlasia, który po ukończeniu 65. roku życia otrzymuje z ZUS zaledwie 13 groszy miesięcznie, obnaża realne wady obecnego systemu.
Jak ZUS wylicza emeryturę?
Podstawą do ustalenia wysokości emerytury w Polsce jest ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. ZUS, obliczając wysokość świadczenia, uwzględnia m.in.:
- zwaloryzowany kapitał początkowy,
- zwaloryzowane składki na ubezpieczenie emerytalne po 1998 roku,
- środki z subkonta ZUS, również te przeniesione z OFE,
- średnie dalsze trwanie życia ogłaszane corocznie przez Prezesa GUS.
To właśnie ten ostatni czynnik – średnia liczba miesięcy życia, przez które emeryt powinien pobierać świadczenie – dzieli zgromadzony kapitał i ma bezpośredni wpływ na ostateczną kwotę.
Groszowe emerytury – problem systemowy
Chociaż minimalna emerytura w Polsce w 2024 roku wynosi 1878,91 zł brutto, nie każdy ma do niej prawo. Warunkiem jej uzyskania jest m.in. odpowiedni staż pracy – obecnie 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Osoby, które nie spełniają tego kryterium, otrzymują świadczenia proporcjonalne do opłaconych składek.
To właśnie dlatego w Polsce lawinowo rośnie liczba tzw. mikroemerytur. Z danych ZUS wynika, że:
- w 2013 roku emerytury niższe niż minimalne otrzymywało 36 tys. osób,
- w 2014 roku – już 48 tys.,
- a w 2023 roku – aż 433,1 tys. emerytów.
Co istotne, aż 77 proc. beneficjentów groszowych świadczeń to kobiety, a 23 proc. to mężczyźni.
Przykład z Podlasia: 13 groszy za 26 dni pracy
Emeryt z województwa podlaskiego, który ukończył 65 lat i zakończył swoją aktywność zawodową, jest jednym z najbardziej jaskrawych przykładów systemowej luki. Jak wynika z danych, przepracował łącznie 26 dni na umowie cywilnoprawnej – formie zatrudnienia, która nie zawsze gwarantuje pełne odprowadzanie składek.
W efekcie jego świadczenie emerytalne wynosi zaledwie 13 groszy miesięcznie.
To nie pomyłka. Przelew jest zgodny z obowiązującym prawem, mimo że:
- koszt jego obsługi bankowej to 2,71 zł,
- a w przypadku wysyłki pocztowej – 10,27 zł,
- sam koszt administracyjny wydania decyzji o emeryturze w 2024 roku wynosi 188 zł.
Co więcej, w Polsce są osoby otrzymujące świadczenia w wysokości zaledwie 2 groszy miesięcznie – dokładnie dwóch seniorów.
System się sypie. Co mówią eksperci?
Problem mikroemerytur nie jest nowy, ale jego skala rośnie z każdym rokiem. Główne przyczyny to:
- brak wymaganego stażu pracy (często w wyniku pracy „na czarno” lub na umowach o dzieło),
- niskie zarobki i składki w trakcie życia zawodowego,
- fragmentaryczne zatrudnienie, często za granicą lub w różnych systemach.
Z ekonomicznego punktu widzenia wypłacanie emerytur o wartości poniżej kosztu ich obsługi jest nieracjonalne, ale prawnie obowiązkowe.
Eksperci podkreślają konieczność reformy systemu emerytalnego, uwzględniającej realia rynku pracy oraz sprawiedliwą waloryzację składek.
Czy rząd zareaguje?
Choć politycy wielokrotnie zapowiadali zmiany w systemie emerytalnym, jak dotąd nie wdrożono skutecznych rozwiązań. Głośne pozostają także głosy krytyki wobec programów rządowych, które nie rozwiązują problemu emerytur groszowych, a jedynie go maskują.
Coraz częściej pojawiają się postulaty:
- wprowadzenia minimalnej kwoty wypłaty, poniżej której świadczenie byłoby łączone lub wypłacane rocznie,
- zwiększenia edukacji emerytalnej wśród młodych pracowników,
- zmian w systemie umów cywilnoprawnych, by lepiej zabezpieczać składki.