Od 17 września 2025 roku dostęp do kluczowych specjalistów w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia ulegnie rewolucyjnej zmianie. Miliony Polaków, borykających się z długimi kolejkami i biurokratycznymi barierami, zyskają możliwość bezpośredniego umówienia wizyty u psychologa, optometrysty oraz lekarza medycyny sportowej – bez konieczności uzyskiwania wcześniejszego skierowania od lekarza rodzinnego. To długo wyczekiwany przełom, który ma na celu usprawnienie opieki zdrowotnej, zwłaszcza w obliczu narastającego kryzysu zdrowia psychicznego i rosnącej liczby problemów ze wzrokiem. Reforma ma odciążyć lekarzy Podstawowej Opieki Zdrowotnej (POZ) i skrócić ścieżkę pacjenta do specjalistycznej pomocy, jednak budzi też pytania o gotowość systemu na zwiększony napływ pacjentów.
Koniec z barierami: Którzy specjaliści bez skierowania od 17 września?
Zgodnie z nowelizacją ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, która wchodzi w życie 17 września 2025 roku, trzej specjaliści będą dostępni bez konieczności posiadania skierowania. Mowa o psychologach, optometrystach oraz lekarzach medycyny sportowej. Przez lata, aby skorzystać z ich pomocy w ramach NFZ, pacjenci musieli najpierw odwiedzić lekarza rodzinnego, który wystawiał stosowne skierowanie. Ten „pośredni etap” często stanowił znaczącą barierę, wydłużając czas oczekiwania na pomoc i zniechęcając wielu potrzebujących do podjęcia leczenia.
Nowe przepisy eliminują ten obowiązek, co oznacza, że ścieżka pacjenta do tych specjalistów będzie teraz analogiczna do tej, jaką znamy z wizyt u ginekologa czy onkologa, gdzie skierowania nie są wymagane od dawna. W praktyce wystarczy skontaktować się bezpośrednio z wybraną placówką posiadającą kontrakt z NFZ i umówić się na najbliższy dostępny termin. To fundamentalna zmiana, która ma ułatwić i przyspieszyć dostęp do opieki, szczególnie w obszarach, gdzie szybka interwencja jest kluczowa dla skuteczności leczenia.
Dlaczego zmiany są konieczne? Kryzys zdrowia psychicznego i wady wzroku
Decyzja o wprowadzeniu tych zmian nie jest przypadkowa, lecz stanowi legislacyjną odpowiedź na pogłębiające się wyzwania zdrowotne w Polsce. Kondycja psychiczna Polaków jest alarmująca. Najnowszy raport Instytutu Psychologii PAN wskazuje, że 66 procent społeczeństwa doświadcza przewlekłego zmęczenia, a niemal co czwarty dorosły spełnia kryteria diagnostyczne depresji. Skalę problemu potwierdzają dane Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS): w 2024 roku zaburzenia psychiczne były drugą przyczyną absencji chorobowej, odpowiadając za 1,6 miliona zwolnień lekarskich. Dla osoby w kryzysie psychicznym, zmagającej się z brakiem motywacji i energii, konieczność najpierw uzyskania skierowania od lekarza rodzinnego stanowiła realną barierę, często opóźniającą lub uniemożliwiającą podjęcie terapii.
Podobny problem dotyczył opieki okulistycznej. Ponad 60 procent Polaków ma zdiagnozowaną wadę wzroku, a skala problemu rośnie wraz z cyfryzacją życia i długotrwałą pracą przed ekranami. Dotąd pacjent z krótkowzrocznością trafiał do okulisty, choć diagnostyką i doborem korekcji często zajmuje się optometrysta. Reforma logicznie rozdziela kompetencje specjalistów i umożliwia szybsze zdiagnozowanie podstawowych problemów, kierując pacjentów do właściwego specjalisty od razu. Ułatwiony dostęp do lekarzy medycyny sportowej to z kolei wsparcie dla aktywnych fizycznie, od uczniów po dorosłych, co może być dodatkową motywacją do angażowania się w sport.
Szanse i wyzwania: Czy system NFZ jest gotowy na nowe zasady?
Uproszczenie procedur to krok w dobrym kierunku, jednak kluczowe pytanie brzmi: czy system ochrony zdrowia jest gotowy na skutki tej zmiany? Eksperci obawiają się, że usunięcie jednej bariery może spowodować powstanie „wąskiego gardła” na kolejnym etapie. Zgodnie z ostatnim raportem Fundacji Watch Health Care, średni czas oczekiwania na wizytę u specjalisty w 2024 roku osiągnął rekordowy poziom 4,3 miesiąca. W przypadku psychologa w ramach NFZ ten czas bywał jeszcze dłuższy, w niektórych województwach przekraczając pół roku.
Zniesienie skierowań niewątpliwie zwiększy liczbę pacjentów zgłaszających się bezpośrednio do poradni. Bez jednoczesnego zwiększenia liczby kontraktowanych świadczeń i liczby specjalistów pracujących w systemie publicznym, może to paradoksalnie doprowadzić do dalszego wydłużenia kolejek. Problem leży w ograniczonej dostępności specjalistów w sektorze publicznym. Liczba psychologów i psychoterapeutów posiadających kontrakt z NFZ jest dalece niewystarczająca w stosunku do potrzeb, co od lat napędza rynek prywatnych usług. Istnieje ryzyko, że pacjenci, zachęceni brakiem wymogu skierowania, zgłoszą się do placówki NFZ, by po usłyszeniu odległego terminu wizyty i tak ostatecznie skorzystać z pomocy prywatnej. To wyzwanie wymaga monitorowania i potencjalnych dalszych interwencji systemowych.
Praktyczny przewodnik: Jak umówić wizytę od 17 września 2025 roku?
Dla pacjentów zmiana oznacza znaczące uproszczenie procesu. Od 17 września 2025 roku, aby umówić wizytę u psychologa, optometrysty lub lekarza medycyny sportowej w placówce posiadającej kontrakt z NFZ, wystarczy podjąć kilka prostych kroków:
- Wybór placówki: Znajdź poradnię psychologiczną, optometryczną lub medycyny sportowej, która ma podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia. Informacje te są dostępne na stronach internetowych NFZ oraz bezpośrednio w placówkach.
- Rejestracja: Skontaktuj się z wybraną placówką telefonicznie lub skorzystaj z dostępnych systemów e-rejestracji (jeśli placówka je oferuje). Podczas rozmowy lub w formularzu online poinformuj, do jakiego specjalisty chcesz się umówić.
- Brak skierowania: Pamiętaj, że od 17 września 2025 roku nie będzie wymagane posiadanie skierowania. Wystarczy podać swoje dane osobowe i numer PESEL.
Wcześniej proces był znacznie bardziej skomplikowany i czasochłonny. Osoba odczuwająca problemy psychiczne musiała najpierw zarejestrować się do swojego lekarza POZ, odbyć wizytę, podczas której lekarz oceniał sytuację i wystawiał e-skierowanie, a dopiero z tym dokumentem pacjent mógł rozpocząć poszukiwania poradni psychologicznej z wolnymi terminami. Cały proces potrafił zająć miesiące, co w przypadku wielu zaburzeń psychicznych jest czasem krytycznym. Nowe przepisy całkowicie eliminują ten pośredni etap, co jest ogromną ulgą dla pacjentów.
Odciążenie POZ i usprawnienie diagnostyki: Dodatkowe korzyści reformy
Reforma, choć stawia wyzwania, ma swoje niezaprzeczalne zalety systemowe. Przede wszystkim odciąży lekarzy POZ, którzy rocznie wystawiali setki tysięcy skierowań do tych trzech specjalistów, często pełniąc jedynie rolę administracyjną. Zaoszczędzony czas będą mogli poświęcić na diagnostykę i leczenie innych, bardziej złożonych schorzeń, poprawiając tym samym jakość podstawowej opieki zdrowotnej.
Co więcej, nowe uprawnienia dla optometrystów mogą realnie usprawnić ścieżkę diagnostyczną i przyspieszyć wykrywanie poważnych schorzeń oczu. Optometryści, którzy w placówkach z kontraktem NFZ będą mogli wystawić skierowanie bezpośrednio do okulisty w razie wykrycia niepokojących objawów chorobowych, staną się kluczowym elementem wczesnej diagnostyki. To oznacza, że pacjenci z potencjalnie poważnymi problemami wzroku szybciej trafią do specjalisty, co może zapobiec pogorszeniu się stanu zdrowia lub utracie wzroku. Cała reforma ma na celu demontaż barier biurokratycznych i uczynienie systemu opieki zdrowotnej bardziej dostępnym i efektywnym dla wszystkich Polaków.