Zapaść demograficzna i starzejące się społeczeństwo to wyzwania, które wymagają natychmiastowych i konkretnych działań. Choć wiele dyskusji koncentruje się na przyszłości systemu emerytalnego, ogromny problem dotyczy obecnych seniorów, którzy zmagają się z trudnościami finansowymi i barierami na rynku pracy tu i teraz. Połowa polskich emerytów otrzymuje świadczenia poniżej 3,5 tys. zł brutto, co zmusza wielu do poszukiwania dodatkowego zatrudnienia. Niestety, rynek pracy często okazuje się dla nich nieprzyjazny.
W odpowiedzi na te wyzwania rząd wprowadził fundamentalne zmiany. Od 1 czerwca 2024 roku obowiązuje nowa ustawa o rynku pracy i służbach zatrudnienia, która wprowadza szereg instrumentów mających na celu aktywizację zawodową osób po 50. roku życia. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej podkreśla, że jest to wyraz odpowiedzialności społecznej państwa. Nowe przepisy dają seniorom pierwszeństwo w dostępie do szkoleń, staży i dotacji, a pracodawcom oferują konkretne zachęty finansowe za ich zatrudnienie.
Rynek pracy niechętny seniorom? Niepokojące statystyki
Mówienie o konieczności dorabiania na emeryturze jest znacznie łatwiejsze niż znalezienie odpowiedniego zatrudnienia. Osoby starsze na rynku pracy napotykają na liczne bariery, z których najpoważniejszą jest ageizm, czyli dyskryminacja ze względu na wiek. Do tego dochodzą problemy strukturalne, takie jak wykluczenie transportowe, szczególnie dotkliwe w mniejszych miejscowościach. Statystyki potwierdzają skalę problemu. Na koniec maja 2024 roku prawie 25% zarejestrowanych bezrobotnych stanowiły osoby powyżej 50. roku życia. Co więcej, jest to grupa, która pozostaje bez pracy najdłużej – połowa z nich szuka zatrudnienia przez ponad 12 miesięcy.
Dotychczasowe rozwiązania, takie jak ulga PIT-0 dla pracujących seniorów, okazały się niewystarczające. Z tego zwolnienia podatkowego, które obejmuje przychody do 85,5 tys. zł rocznie, korzysta zaledwie około 150 tysięcy podatników. Biorąc pod uwagę, że w Polsce jest 6,5 miliona emerytów, jest to kropla w morzu potrzeb. Dane te jasno pokazują, że same zachęty podatkowe nie wystarczą, aby przełamać głęboko zakorzenione bariery i niechęć pracodawców do zatrudniania starszych, doświadczonych pracowników.
Ministerstwo reaguje. „Aktywizacja seniorów to nasz priorytet”
Dobrą wiadomością jest fakt, że Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) w pełni zdaje sobie sprawę z powagi sytuacji. W oficjalnym komunikacie resort podkreśla, że „aktywizacja zawodowa osób starszych jest nie tylko priorytetem polityki publicznej, ale również wyrazem odpowiedzialności społecznej państwa”. To deklaracja, za którą idą konkretne dane, mogące napawać umiarkowanym optymizmem. Mimo trudności, liczba aktywnych zawodowo seniorów systematycznie rośnie.
Jak wskazują dane, w I kwartale 2024 roku wskaźnik aktywności zawodowej osób w wieku 45-59/64 lata wyniósł 82,2%, a w grupie wiekowej 60/65-89 lat – 9,0%. Co ważniejsze, z danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wynika, że w grudniu 2023 roku pracowało już ponad 872 tysiące osób posiadających prawo do emerytury. Oznacza to wzrost o ponad 50% w ciągu ostatnich dziewięciu lat. Resort pracy interpretuje te wyniki jako dowód, że wielu seniorów chce i może aktywnie uczestniczyć w życiu gospodarczym, o ile stworzy się im do tego odpowiednie warunki. Nowe przepisy mają być kluczowym elementem budowania tych warunków.
Nowa ustawa już działa. Co konkretnie zmienia się dla osób 50+?
Kluczowym narzędziem w walce z bezrobociem wśród seniorów ma być ustawa o rynku pracy i służbach zatrudnienia, która weszła w życie 1 czerwca 2024 roku. Jej głównym celem jest pokonanie barier strukturalnych, które uniemożliwiają podjęcie pracy tym, którzy są na to gotowi. Najważniejsza zmiana to wprowadzenie pierwszeństwa dla osób bezrobotnych powyżej 50. roku życia w dostępie do kluczowych form wsparcia oferowanych przez urzędy pracy.
W praktyce oznacza to, że osoby z tej grupy wiekowej będą miały ułatwiony dostęp do szerokiego wachlarza instrumentów aktywizacyjnych. Na liście priorytetowych form wsparcia znalazły się:
- Szkolenia podnoszące lub zmieniające kwalifikacje zawodowe;
- Bony na kształcenie ustawiczne;
- Staże u pracodawców, które często prowadzą do stałego zatrudnienia;
- Pożyczki edukacyjne na sfinansowanie kursów i studiów;
- Prace interwencyjne i roboty publiczne;
- Granty na utworzenie stanowiska pracy zdalnej, co jest odpowiedzią na potrzeby osób z ograniczoną mobilnością;
- Dotacje i pożyczki na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej.
Ta zmiana jest niezwykle istotna, biorąc pod uwagę dotychczasowe statystyki. W całym 2023 roku w wymienionych inicjatywach wzięło udział zaledwie 33 tysiące osób powyżej 50. roku życia, co stanowiło jedynie 14% wszystkich uczestników. Nowe przepisy mają radykalnie zmienić te proporcje.
Wsparcie finansowe dla firm. Tak rząd chce zachęcać do zatrudniania
Strategia rządu opiera się nie tylko na wsparciu samych poszukujących pracy, ale również na motywowaniu pracodawców. Nowa ustawa wprowadza konkretne zachęty finansowe dla firm, które zdecydują się zatrudnić osobę bezrobotną powyżej 50. roku życia. Pracodawca może otrzymać dofinansowanie do wynagrodzenia w wysokości do 50% minimalnego wynagrodzenia.
Wsparcie to może być przyznawane maksymalnie przez 12 miesięcy. Co kluczowe, umowa z pracodawcą zawiera warunek utrzymania zatrudnienia przez określony czas również po zakończeniu okresu dofinansowania. Ma to zapobiegać tworzeniu fikcyjnych etatów i promować stabilne, długoterminowe zatrudnienie. Oprócz tego, dla osób bezrobotnych 50+ przewidziano możliwość pobierania zasiłku przez dłuższy okres – nawet do jednego roku, co daje więcej czasu na znalezienie odpowiedniej oferty.
Na razie jest zbyt wcześnie, aby ocenić skuteczność nowych regulacji. Eksperci wskazują, że pierwsze wiarygodne dane pojawią się najwcześniej za rok. Jedno jest jednak pewne już dziś: rząd podjął konkretne, systemowe działania, które dają osobom 50+ realne narzędzia do walki o swoje miejsce na rynku pracy. To ważny krok w kierunku budowania bardziej włączającego i sprawiedliwego środowiska zawodowego dla wszystkich pokoleń.