Od 1 października 2025 roku w Polsce ruszył długo zapowiadany system kaucyjny obejmujący plastikowe butelki, puszki oraz część szklanych opakowań. Zaledwie kilka godzin po jego wprowadzeniu widać już pierwsze sposoby na jego obejście. Przykład dał Kaufland, który wprowadził do sprzedaży nietypowe butelki Ustronianki o pojemności 3,001 litra.
Jak działa system kaucyjny?
System kaucyjny to rozwiązanie, które ma zwiększyć poziom recyklingu i ograniczyć liczbę odpadów trafiających na wysypiska. Mechanizm jest prosty – do ceny napojów w plastikowych butelkach, puszkach aluminiowych i szklanych opakowaniach doliczana jest dodatkowa opłata. Klient może ją odzyskać, oddając puste opakowanie do specjalnego automatu lub punktu zwrotu.
Wysokość kaucji wynosi:
- 50 groszy – w przypadku plastikowych butelek do 3 litrów oraz puszek do 1 litra,
- 1 złoty – dla szklanych butelek wielokrotnego użytku.
Automaty do zwrotu mają stanąć w sklepach o powierzchni powyżej 200 m², a w dużych galeriach handlowych przewidziano możliwość organizowania wspólnych punktów odbioru.
Ministerstwo klimatu zapowiedziało, że system będzie rozszerzany etapami. Celem jest, aby do końca roku z półek zniknęły wszystkie napoje sprzedawane w opakowaniach nieobjętych nowymi zasadami.
Luka w przepisach – butelki 3,001 litra
Mimo że system został wprowadzony dopiero od kilku dni, sieci handlowe i konsumenci już znaleźli w nim luki. Najgłośniejszym przykładem jest Kaufland, który zaoferował klientom butelki Ustronianki o objętości 3,001 litra.
Ta pojemność nie jest przypadkowa – system obejmuje wyłącznie butelki plastikowe do 3 litrów i puszki do 1 litra. Produkty nieco większe, takie jak butelki 3,001 l, znajdują się poza zakresem przepisów. Oznacza to, że klienci nie muszą za nie płacić dodatkowej opłaty kaucyjnej.
W praktyce to rozwiązanie sprawia, że konsumenci mogą kupić napój w dużej butelce i uniknąć konieczności płacenia kaucji, a sieci handlowe zyskują przewagę marketingową, oferując alternatywę wobec standardowych opakowań.
Reakcje rynku i konsumentów
Internauci szybko wychwycili pomysł Kauflandu, wskazując, że to pierwszy przykład, jak łatwo można obejść przepisy systemu kaucyjnego. W mediach społecznościowych pojawiły się komentarze chwalące kreatywność, ale też głosy krytyki, że takie praktyki osłabiają sens całej reformy.
Część klientów zwraca uwagę, że większe butelki są mniej poręczne, ale mimo to mogą okazać się atrakcyjne dla osób, które nie chcą tracić czasu na oddawanie opakowań.
Co dalej z systemem kaucyjnym?
Ministerstwo klimatu, odpowiadające za wdrożenie reformy, nie odniosło się jeszcze oficjalnie do praktyki wprowadzenia do sprzedaży butelek o pojemności większej niż 3 litry. Możliwe jednak, że w przyszłości konieczne będzie doprecyzowanie przepisów, aby zapobiec podobnym obchodom prawa.
Eksperci podkreślają, że system kaucyjny działa skutecznie tylko wtedy, gdy obejmuje zdecydowaną większość opakowań, a nie pozostawia przestrzeni dla alternatywnych rozwiązań. Luki mogą doprowadzić do zmniejszenia skuteczności reformy i spadku poziomu recyklingu.
Szerszy kontekst – ceny i inflacja
Wprowadzenie systemu kaucyjnego ma również konsekwencje ekonomiczne. Choć inflacja oficjalnie spada, konsumenci zwracają uwagę, że ceny w sklepach rosną, a dodatkowe opłaty za opakowania są kolejnym obciążeniem dla domowych budżetów.
Warto zauważyć, że niektóre drogerie i apteki już wcześniej zapowiadały rezygnację ze sprzedaży napojów, aby uniknąć konieczności tworzenia punktów zwrotu. Może to wpłynąć na dostępność produktów w wybranych segmentach rynku.
Wdrożenie systemu kaucyjnego to jedna z większych reform w ostatnich latach w obszarze gospodarki odpadami. Przykład Kauflandu pokazuje jednak, że nawet najlepiej zaplanowane przepisy mogą zawierać luki prawne, które szybko zostaną wykorzystane przez rynek.
Najbliższe miesiące pokażą, czy ustawodawca zdecyduje się na korekty, czy też konsumenci i sprzedawcy będą korzystać z dostępnych furtek. Wiele wskazuje na to, że ostateczna skuteczność systemu będzie zależeć od tego, czy uda się zamknąć tego typu „obejścia”.