Komisja Europejska postawiła kolejny, niezwykle ambitny krok na drodze do transformacji klimatycznej kontynentu. Zgodnie z najnowszą propozycją, Unia Europejska ma zredukować swoje emisje gazów cieplarnianych o 90 procent do 2040 roku w stosunku do poziomów z 1990 roku. To potężne zaostrzenie kursu, które stanowi bezpośrednią kontynuację strategii Europejskiego Zielonego Ładu. Dla Polski, której gospodarka wciąż w dużej mierze opiera się na paliwach kopalnych, ta propozycja jest niczym zimny prysznic. Reakcja rządu Donalda Tuska była natychmiastowa i jednoznaczna. Rzecznik rządu, Adam Szłapka, określił cel jako „nierealistyczny i nieakceptowalny”, zapowiadając twardą batalię na forum unijnym. Decyzja Brukseli, choć na razie jest jedynie rekomendacją, wyznacza kierunek, który zaważy na przyszłości polskiej gospodarki, cenach energii i życiu każdego obywatela w nadchodzących dekadach.
Nowy, ambitny cel na drodze do neutralności klimatycznej
Propozycja Komisji Europejskiej nie wzięła się znikąd. Jest to logiczne uzupełnienie istniejącej mapy drogowej UE w kierunku osiągnięcia pełnej neutralności klimatycznej do 2050 roku. Dotychczasowe cele zakładały redukcję emisji o co najmniej 55% do 2030 roku. Teraz Bruksela wprowadza nowy, pośredni kamień milowy na rok 2040, aby zapewnić, że Wspólnota utrzyma odpowiednie tempo transformacji. Jak podkreśla KE, rekomendacja została opracowana na podstawie dogłębnych analiz i konsultacji, w tym z Europejską Konsultacyjną Radą Naukową ds. Zmian Klimatu (ESABCC) oraz Międzyrządowym Zespołem ds. Zmian Klimatu (IPCC).
Unijni urzędnicy powołują się również na silne poparcie społeczne. Zgodnie z badaniem Eurobarometr, aż 85% Europejczyków uważa walkę ze zmianami klimatu za absolutny priorytet. Nowy cel ma służyć jako punkt odniesienia dla przyszłych decyzji politycznych i inwestycyjnych, dając rynkom i przemysłowi jasny sygnał co do długoterminowej strategii UE. Kluczowe znaczenie będzie miało to, jak propozycja wpłynie na unijny system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS), który jest głównym narzędziem nacisku na dekarbonizację przemysłu i energetyki. Dla krajów takich jak Polska, gdzie koszt uprawnień do emisji CO2 już teraz jest ogromnym obciążeniem, dalsze zaostrzanie polityki może oznaczać gigantyczne wyzwania finansowe i społeczne.
Co to oznacza dla Polski? Tusk już wcześniej ostrzegał
Dla polskiego rządu propozycja Komisji jest potwierdzeniem najgorszych obaw. Premier Donald Tusk jeszcze w listopadzie ubiegłego roku, podczas nieformalnego spotkania Rady Europejskiej, ostrzegał, że zbyt ambitne „założenia dotyczące emisji CO2 rozbrajają europejską gospodarkę”. Nowy cel 90% redukcji w ciągu zaledwie 15 lat stawia Polskę w wyjątkowo trudnej sytuacji. Nasz kraj, z miksem energetycznym wciąż zdominowanym przez węgiel, będzie musiał dokonać skoku transformacyjnego na skalę, jakiej do tej pory nie widziano. Oznacza to konieczność poniesienia ogromnych nakładów inwestycyjnych w odnawialne źródła energii, energetykę jądrową oraz modernizację przemysłu ciężkiego.
Sytuację komplikuje fakt, że w polskiej debacie publicznej, zwłaszcza podczas ostatniej kampanii wyborczej, znaczenie i nieuchronność Zielonego Ładu były często negowane lub bagatelizowane. Teraz, gdy Bruksela nie tylko nie rezygnuje ze strategii, ale wręcz ją zaostrza, polskie władze stają przed murem. Ostry sprzeciw rządu jest sygnałem, że Warszawa będzie walczyć o specjalne warunki, okresy przejściowe i dodatkowe fundusze na transformację. Bez tego, realizacja celu 90% w perspektywie 2040 roku wydaje się nie tylko „nierealistyczna”, ale wręcz grożąca głębokim kryzysem gospodarczym, gwałtownym wzrostem cen energii i utratą konkurencyjności polskich firm na wspólnym rynku.
Bruksela nie zwalnia tempa. „Droga jest pragmatyczna i realistyczna”
Z perspektywy Brukseli, ambitne cele klimatyczne to nie tylko kwestia ekologii, ale przede wszystkim strategiczna decyzja gospodarcza. Przewodnicząca Komisji Europejskiej, Ursula von der Leyen, broniąc nowej propozycji, podkreśliła jej pragmatyczny wymiar. „Cel jest jasny, a droga pragmatyczna i realistyczna” – stwierdziła, dodając, że przemysł i inwestorzy potrzebują przewidywalnego kierunku, aby móc planować długoterminowe inwestycje. W ocenie KE, szybka dekarbonizacja to jedyny sposób na uniezależnienie się od importu paliw kopalnych, zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego i zdobycie przewagi konkurencyjnej w technologiach przyszłości.
W oficjalnym oświadczeniu Komisja wysyła również jasny sygnał na zewnątrz. Proponując cel 90%, Unia Europejska chce pokazać globalnym partnerom, że traktuje swoje zobowiązania wynikające z Porozumienia Paryskiego śmiertelnie poważnie i zamierza utrzymać pozycję światowego lidera w walce z ociepleniem klimatu. Bruksela zapowiada przy tym „większą elastyczność” w dochodzeniu do celów, co może być furtką do negocjacji dla krajów takich jak Polska. Niemniej jednak ogólny kierunek został wytyczony i jest on nieodwołalny. Dla unijnych decydentów, koszty zaniechania działań i skutki zmian klimatycznych w dłuższej perspektywie wielokrotnie przewyższą koszty obecnej transformacji.
Długa droga do wdrożenia. Co dalej z propozycją Komisji?
Należy podkreślić, że ogłoszenie Komisji Europejskiej to na razie początek długiego i skomplikowanego procesu legislacyjnego. Propozycja nie jest jeszcze obowiązującym prawem. W pierwszej kolejności trafi ona pod obrady Parlamentu Europejskiego oraz Rady Unii Europejskiej, gdzie zasiadają przedstawiciele rządów wszystkich państw członkowskich. To właśnie na tym etapie rozegra się kluczowa batalia polityczna. Polska, wraz z innymi krajami regionu o podobnej strukturze gospodarki, z pewnością będzie dążyć do złagodzenia zapisów lub wynegocjowania specjalnych mechanizmów wsparcia.
Jeśli propozycja zostanie przyjęta i wdrożona, nowe przepisy staną się podstawą dla unijnej polityki klimatycznej i energetycznej dopiero po 2030 roku. Mamy więc do czynienia z perspektywą długoterminową, jednak decyzje, które zapadną w najbliższych miesiącach, zdefiniują ramy funkcjonowania polskiej gospodarki na kolejne dekady. Już dziś komunikat KE jest jasnym potwierdzeniem, że strategia Zielonego Ładu będzie kontynuowana i intensyfikowana, niezależnie od politycznych nastrojów w poszczególnych krajach członkowskich. Dla rządu w Warszawie oznacza to konieczność przygotowania wiarygodnego i realistycznego planu transformacji, który pozwoli pogodzić unijne wymogi z ochroną polskiego interesu narodowego.