26 marca 2025 roku Unia Europejska uruchomiła pierwszą w historii Strategię Gotowości dla 450 milionów obywateli, mającą przygotować społeczeństwa państw członkowskich na sytuacje kryzysowe – od wojen i cyberataków po klęski żywiołowe. Dokument wprowadza obowiązek posiadania w domu zapasów umożliwiających samodzielne przetrwanie przez 72 godziny. Polska, dzięki działaniom Rządowego Centrum Bezpieczeństwa (RCB), opracowała jednak jeszcze bardziej rozbudowany plan ochrony obywateli.
Europa wprowadza system powszechnej gotowości
Strategia, przygotowana z inicjatywy Komisji Europejskiej pod przewodnictwem Ursuli von der Leyen, ma charakter przełomowy. Po raz pierwszy w historii Wspólnota opracowała jednolity system reagowania i przygotowania cywilnego.
Jak podkreśliła Hadja Lahbib, komisarz ds. zarządzania kryzysowego, „Europa nie może już pozwolić sobie na reagowanie dopiero po katastrofie. Musimy być gotowi, zanim ona nastąpi”.
Nowy dokument nakłada na państwa członkowskie obowiązek stworzenia krajowych planów przygotowawczych, obejmujących zarówno służby ratunkowe, jak i obywateli. Każdy mieszkaniec Unii powinien mieć w domu podstawowy zestaw przetrwania – żywność, wodę, leki, radio, latarkę i środki higieniczne – wystarczające na trzy dni.
W ocenie Komisji, taka forma samoorganizacji społecznej ma zwiększyć odporność Europy na współczesne zagrożenia: pandemie, przerwy w dostawach energii, ataki cybernetyczne czy konflikty zbrojne w sąsiedztwie Unii.
Koalicja Gotowości: Skandynawia daje przykład
Inicjatywę Brukseli jako pierwsze poparło osiem państw północnej Europy: Belgia, Estonia, Finlandia, Łotwa, Litwa, Luksemburg, Holandia i Szwecja, tworząc tzw. Koalicję Gotowości.
Celem tej grupy jest wymiana doświadczeń i opracowanie wspólnych standardów reagowania.
Najbardziej zaawansowane programy posiadają:
- Finlandia, gdzie system magazynów rezerw państwowych działa nieprzerwanie od czasów zimnej wojny. Każdy obywatel jest tam szkolony w zakresie obrony cywilnej.
- Szwecja, która od kilku lat prowadzi kampanię „Om krisen eller kriget kommer” – poradnik rozdawany wszystkim mieszkańcom, instruujący, jak postępować w przypadku wojny lub kryzysu.
- Niemcy oraz Holandia, które w ostatnich miesiącach zmodernizowały przepisy dotyczące obrony cywilnej i utrzymania ciągłości przemysłu krytycznego.
Dzięki tym inicjatywom Europa stopniowo buduje spójny system reagowania kryzysowego, który obejmuje zarówno struktury państwowe, jak i indywidualną gotowość obywateli.
Polska stawia na rozszerzone bezpieczeństwo
Na tle innych krajów Unii Polska uchodzi za lidera w zakresie zarządzania kryzysowego. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa opracowało wytyczne, które wykraczają poza unijne minimum.
Zgodnie z rekomendacją RCB, każda rodzina powinna posiadać zapasy wystarczające na od 3 do 7 dni, zależnie od regionu i warunków lokalnych. Na liście znalazło się ponad 25 niezbędnych pozycji, m.in.:
- radio na baterie,
- latarka z zapasowymi ogniwami,
- nóż lub multitool,
- maski ochronne i środki higieny,
- gotówka oraz kopie dokumentów,
- odzież ochronna i koc termiczny,
- plecak ewakuacyjny, który umożliwia szybkie opuszczenie miejsca zamieszkania.
Polskie wytyczne obejmują także zagrożenia chemiczne, biologiczne i radiologiczne (CBRNE), które w unijnej strategii zostały jedynie zasygnalizowane. Eksperci RCB podkreślają, że te rozwiązania to wynik doświadczeń z pandemii COVID-19 oraz rosnącego zagrożenia militarnego za wschodnią granicą.
Edukacja i kampania „Bądź Gotowy”
Od 2024 roku Rządowe Centrum Bezpieczeństwa prowadzi ogólnopolską kampanię edukacyjną „Bądź Gotowy”, mającą na celu zwiększenie świadomości społecznej w zakresie przygotowania na sytuacje kryzysowe.
Program obejmuje:
- filmy instruktażowe,
- poradniki PDF,
- interaktywną grę online, uczącą, jak kompletować zapasy i reagować w razie zagrożenia.
Ponadto system Alert RCB, znany z wysyłania ostrzeżeń SMS, został zintegrowany z nową platformą alert.rcb.gov.pl, gdzie można znaleźć szczegółowe informacje o zagrożeniach chemicznych, biologicznych czy nuklearnych.
Wciąż utrzymywany jest również poziom alarmowy BRAVO, oznaczający podwyższoną gotowość służb wobec potencjalnych działań hybrydowych i sabotażowych.
Strategia UE – 30 działań na rzecz odporności Europy
Komisja Europejska określiła 30 kluczowych działań, które mają wzmocnić odporność społeczeństw w siedmiu strategicznych obszarach:
- Identyfikacja i analiza zagrożeń
- Koordynacja działań cywilnych i wojskowych
- Zabezpieczenie infrastruktury krytycznej
- Edukacja i szkolenia obywateli
- Rozwój systemów ostrzegania i komunikacji kryzysowej
- Współpraca transgraniczna w sytuacjach awaryjnych
- Budowa rezerw i łańcuchów dostaw na poziomie UE
W ramach planu ma zostać wprowadzony Europejski Dzień Gotowości, a elementy edukacji kryzysowej mają trafić do programów szkolnych wszystkich państw członkowskich.
Podczas polskiej prezydencji w Radzie UE w 2025 roku, Warszawa zapowiedziała, że priorytetem będzie zacieśnienie współpracy między UE a NATO w zakresie zarządzania kryzysowego.
Nowa rzeczywistość bezpieczeństwa
W obliczu rosnącej liczby zagrożeń – od wojen hybrydowych po przerwy w dostawach energii – samowystarczalność przez 72 godziny staje się nowym standardem bezpieczeństwa w Europie.
Eksperci wskazują, że to nie strach, lecz odpowiedzialność i świadomość mają być motorem zmian w myśleniu o bezpieczeństwie.
Polska, jako jedno z najlepiej przygotowanych państw UE, staje się wzorem w budowaniu odporności obywatelskiej.
W świecie pełnym niepewności, świadomy i przygotowany obywatel to dziś kluczowy element systemu bezpieczeństwa całego państwa.