Zima w pełni, a kalendarz nieubłaganie zbliża się do 1 stycznia 2026 roku. Dla tysięcy właścicieli domów jednorodzinnych w Polsce ta data to nie tylko początek nowego roku, ale także koniec taryfy ulgowej. Okresy przejściowe dla użytkowania tzw. „kopciuchów” właśnie dobiegają końca w wielu regionach. Samorządy, naciskane przez normy unijne i rosnące oczekiwania społeczne, radykalnie zaostrzają kurs, wprowadzając do walki ze smogiem technologie rodem z filmów science fiction. Czy jesteś pewien, że Twoje źródło ciepła jest legalne i poprawnie zgłoszone? Ryzyko finansowe nigdy nie było tak wysokie.
Statystyki pokazują, że pomimo szerokich kampanii informacyjnych i dostępnych dotacji, wciąż tysiące Polaków odkładało decyzję o wymianie pieca na później. Wraz z nadejściem 2026 roku, w wielu gminach wchodzą w życie kolejne, restrykcyjne etapy uchwał antysmogowych. Oznacza to, że posiadacze kotłów bezklasowych, a w niektórych województwach nawet tych spełniających normy 3. i 4. klasy, muszą natychmiastowo zaprzestać ich eksploatacji. Straże miejskie i gminne zapowiadają zintensyfikowane kontrole, które będą opierać się na dwóch potężnych narzędziach: dronach i Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (CEEB).
CEEB staje się cyfrowym prokuratorem
Kluczową rolę w nowym, zdigitalizowanym systemie kontroli odgrywa Centralna Ewidencja Emisyjności Budynków. Baza ta, która pierwotnie miała służyć jedynie inwentaryzacji źródeł ciepła, przekształciła się w cyfrową mapę dla służb kontrolnych. Urzędnicy nie muszą już działać „na ślepo”. Zanim patrol naziemny wyruszy na interwencję, może sprawdzić w systemie, co zadeklarowałeś podczas wypełniania obowiązkowej ankiety CEEB, a następnie skonfrontować to ze stanem faktycznym w Twojej kotłowni.
Rozbieżności między deklaracją w CEEB a rzeczywistym stanem technicznym pieca stanowią natychmiastowy powód do nałożenia kary. Urzędnicy mają jasne wytyczne: czas edukacji minął, teraz nadchodzi czas egzekucji prawa. Jeśli zadeklarowałeś kocioł 5. klasy, a używasz starego „kopciucha”, Twoja sprawa ma już cyfrowy ślad. System ZONE (Zintegrowany System Ograniczania Niskiej Emisji) pozwala na błyskawiczne wytypowanie budynków, które powinny być objęte priorytetową kontrolą, co znacząco zwiększa ryzyko wizyty funkcjonariuszy.
Drony nad dachami. Jak wygląda nowoczesna kontrola?
Wizja kontroli kominiarskiej czy wizyty strażnika miejskiego to standard, ale nowoczesna kontrola czystości powietrza wchodzi na zupełnie nowy poziom. Włodarze wielu polskich miast, w tym Krakowa, Warszawy czy Wrocławia, zainwestowali w specjalistyczne drony wyposażone w czujniki analizujące dym. Te bezzałogowe statki powietrzne są w stanie w kilka sekund pobrać próbkę dymu wydobywającego się z komina i przeanalizować jej skład chemiczny.
Jeśli sensory wykryją niedozwolone substancje – takie jak spalanie odpadów, plastiku, lakierowanego drewna czy wilgotnych trocin – patrol naziemny otrzymuje sygnał do natychmiastowej interwencji. Co więcej, procedury kontrolne zostają ujednolicone i zdigitalizowane. Kontrole kończą się sporządzeniem e-protokołu w systemie ZONE. Oznacza to, że ślad po wykrytym naruszeniu zostaje w systemie centralnym, co praktycznie uniemożliwia uniknięcie odpowiedzialności. Urzędnicy dysponują teraz niepodważalnym dowodem w postaci analizy chemicznej dymu, co jest kluczowe w postępowaniu sądowym.
Nawet 5000 złotych kary. Taryfikator nie zna litości
Wielu właścicieli nieruchomości wciąż żyje w przekonaniu, że kara za „kopciucha” to symboliczne 100 czy 200 złotych. To przekonanie jest niebezpieczne i błędne. Przepisy w tym zakresie są surowe. Jeśli kontrola wykaże nieprawidłowości – na przykład spalanie śmieci lub użytkowanie pieca, którego eksploatacja jest już zabroniona zgodnie z uchwałą antysmogową – strażnik miejski może nałożyć mandat w wysokości do 500 złotych. Jest to jednak wariant optymistyczny, zakładający przyjęcie mandatu na miejscu.
W przypadku odmowy przyjęcia mandatu lub rażącego naruszenia przepisów, sprawa kierowana jest do sądu. Tutaj sędzia nie jest ograniczony taryfikatorem mandatowym i może nałożyć grzywnę w wysokości nawet 5000 złotych. Co więcej, w skrajnych przypadkach możliwe jest obciążenie sprawcy kosztami badań laboratoryjnych próbek popiołu, co może podwoić ostateczną kwotę do zapłaty. Należy pamiętać, że ukarany właściciel nadal ma obowiązek wymiany pieca. Zapłacenie grzywny nie legalizuje starego kotła.
Pułapka ubezpieczeniowa: brak protokołu z CEEB
Oprócz ryzyka grzywny, nowy rok niesie ze sobą poważne konsekwencje związane z ubezpieczeniem. Prawo budowlane nakłada na właścicieli obowiązek przeprowadzania kontroli przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych) co najmniej raz w roku. Od pewnego czasu przeglądy te są rejestrowane w formie elektronicznej w systemie CEEB.
Ubezpieczyciele coraz skrupulatniej weryfikują dokumentację. Jeśli dojdzie do pożaru sadzy w kominie lub zaczadzenia, a właściciel nie będzie posiadał ważnego e-protokołu z przeglądu kominiarskiego w systemie CEEB, polisa może okazać się bezwartościowym kawałkiem papieru. Oszczędność rzędu 200–300 złotych na wizycie kominiarza może więc skutkować stratami liczonymi w setkach tysięcy złotych, ponieważ ubezpieczyciel wykorzysta brak aktualnego wpisu jako podstawę do odmowy wypłaty odszkodowania.
Co powinieneś zrobić, aby uniknąć kary?
Nadchodzące zmiany i zaostrzenie kursu to sygnał, którego nie można zignorować. Aby wejść w nowy rok ze spokojną głową i uniknąć nieprzyjemnych wizyt funkcjonariuszy, konieczne jest podjęcie natychmiastowych działań:
- Sprawdź lokalną uchwałę antysmogową: Przepisy różnią się w zależności od województwa. Upewnij się, do kiedy możesz używać swojego obecnego kotła.
- Zweryfikuj wpis w CEEB: Zaloguj się do aplikacji mObywatel lub na stronę CEEB i sprawdź, czy dane dotyczące Twojego źródła ciepła są zgodne ze stanem faktycznym. Błędy w deklaracji są najprostszą drogą do kontroli.
- Umów wizytę kominiarza: Jeśli Twój ostatni przegląd był ponad rok temu, natychmiast wezwij mistrza kominiarskiego i żądaj sporządzenia protokołu w wersji elektronicznej w systemie CEEB.
- Przygotuj kotłownię: Upewnij się, że w pobliżu pieca nie składujesz materiałów, które mogą budzić wątpliwości (np. stare meble, plastikowe opakowania).
Gra w kotka i myszkę z urzędnikami staje się coraz trudniejsza i bardziej ryzykowna finansowo. Nowoczesne systemy informatyczne, drony i rosnąca świadomość sąsiedzka sprawiają, że anonimowość trucicieli przechodzi do historii. Warto pamiętać, że zgodnie z prawem, wyznaczeni kontrolerzy mają prawo wstępu na teren nieruchomości prywatnej w godzinach od 6:00 do 22:00. Utrudnianie lub udaremnianie kontroli jest przestępstwem, za które grozi nawet do 3 lat pozbawienia wolności (zgodnie z art. 225 Kodeksu karnego). Zadbaj o formalności już teraz, zanim w drzwiach pojawi się kontrola z bloczkiem mandatowym w ręku.