Polska stoi przed możliwością wprowadzenia najbardziej rewolucyjnej zmiany w systemie świadczeń socjalnych od dekad. Koncepcja bezwarunkowego dochodu podstawowego w wysokości 1700 złotych miesięcznie dla każdego obywatela mogłaby zastąpić obecny skomplikowany system zasiłków, w tym popularne świadczenia takie jak 800 plus czy 300 plus.
Według danych z Krajowego Planu Odbudowy, Polska może otrzymać ponad 23 miliardy euro na środki społeczne, co mogłoby sfinansować pilotażowy program bezwarunkowego dochodu podstawowego. Województwo warmińsko-mazurskie jest już przygotowane do przeprowadzenia pierwszych testów tego rozwiązania, czekając jedynie na decyzję o finansowaniu.
Bezwarunkowy dochód podstawowy różni się fundamentalnie od obecnych świadczeń społecznych. Byłby wypłacany każdemu obywatelowi, niezależnie od jego sytuacji materialnej, statusu zawodowego czy składu rodziny. To radykalne odejście od dotychczasowej polityki socjalnej, która opiera się na różnorodnych kryteriach przyznawania pomocy.
Doświadczenia z innych krajów, szczególnie ze Stanów Zjednoczonych, gdzie podobne programy testowano w Karolinie Północnej, Kalifornii i Teksasie, pokazują obiecujące rezultaty. Beneficjenci nie tylko racjonalnie wykorzystywali otrzymane środki, ale również wykazywali większą aktywność społeczną i zawodową.
Eksperci wskazują na potencjalne oszczędności związane z likwidacją rozbudowanej biurokracji obsługującej obecny system świadczeń. Eliminacja kosztów administracyjnych związanych z weryfikacją wniosków, dokumentowaniem dochodów i obsługą różnorodnych programów socjalnych mogłaby częściowo sfinansować nowe świadczenie.
Program CERV (Obywatele, Równość, Prawa i Wartości) realizowany przez Unię Europejską mógłby stanowić dodatkowe źródło finansowania pilotażowych wdrożeń. To największy unijny fundusz wspierający społeczeństwo obywatelskie, który mógłby zostać wykorzystany do testowania innowacyjnych rozwiązań społecznych.
Według danych z Głównego Urzędu Statystycznego, w 2022 roku w Polsce było ponad 2,5 miliona osób żyjących poniżej minimum egzystencji, co stanowi około 6,5% ludności. Wdrożenie bezwarunkowego dochodu podstawowego mogłoby pomóc w zwalczaniu biedności i nierówności społecznych.
Wdrożenie takiego systemu wymaga jednak przezwyciężenia znaczących przeszkód. Krytycy określają to jako „dawanie pieniędzy za nic” i wyrażają obawy o wpływ na motywację do pracy. Eksperci wskazują również, że nawet w bogatszych krajach, wprowadzenie powszechnego dochodu podstawowego na pełną skalę może przekraczać możliwości budżetowe państwa.
Realną szansą na rozpoczęcie dyskusji o bezwarunkowym dochodzie podstawowym w Polsce może być pojawienie się obywatelskiego projektu ustawy w Sejmie. Biorąc pod uwagę rosnące zainteresowanie tym tematem, wydaje się to kwestią nieodległej przyszłości, szczególnie po nadchodzących wyborach prezydenckich.
Reforma systemu świadczeń społecznych wydaje się nieunikniona, biorąc pod uwagę obecne wyzwania demograficzne i gospodarcze. Bezwarunkowy dochód podstawowy mógłby stanowić odpowiedź na rosnące nierówności społeczne i zapewnić wszystkim obywatelom minimalny poziom bezpieczeństwa finansowego. Według danych z Banku Światowego, w 2022 roku w Polsce było ponad 12% ludności żyjącej poniżej progu ubóstwa, co stanowi około 4,5 miliona osób. Wdrożenie bezwarunkowego dochodu podstawowego mogłoby pomóc w zwalczaniu ubóstwa i nierówności społecznych.