W wieczornej debacie przed II turą wyborów prezydenckich spotkali się Rafał Trzaskowski i Karol Nawrocki. Ich starcie transmitowane przez TVP było okazją do przedstawienia osiągnięć, krytyki rywala i mobilizacji wyborców. Jednak – jak pokazuje analiza faktów – nie wszystkie wypowiedzi miały pokrycie w rzeczywistości. Poniżej prezentujemy rzetelne sprawdzenie najważniejszych tez, które padły z ust kandydatów.
„Nie ma Zielonego Ładu” to fałsz. Unia Europejska nie wycofała się z programu klimatycznego
Europejski Zielony Ład to kompleksowy pakiet legislacyjny zainicjowany przez Komisję Europejską w 2019 roku, którego głównym celem jest osiągnięcie neutralności klimatycznej Unii Europejskiej do 2050 roku. Program ten obejmuje szeroki zakres polityk i działań mających na celu ochronę środowiska, ograniczenie emisji gazów cieplarnianych oraz transformację gospodarczą w kierunku zrównoważonego rozwoju.
W ramach Zielonego Ładu przyjęto już dziesiątki dyrektyw i rozporządzeń, które nadal obowiązują – dotyczą one m.in. polityki energetycznej, rolnictwa, transportu i gospodarki odpadami.
Nowe inicjatywy KE nie oznaczają końca Zielonego Ładu
Na początku 2024 roku w mediach i debacie publicznej pojawiły się sugestie, że Komisja Europejska zamierza wycofać się z Zielonego Ładu. Twierdzenia te zaczęły krążyć po tym, jak ogłoszono Europejski Kompas Konkurencyjności – nową propozycję Komisji, mającą wzmocnić unijną gospodarkę i zwiększyć jej zdolność do konkurowania globalnie. Równolegle zaprezentowano również nową wizję rozwoju rolnictwa w odpowiedzi na napięcia społeczne i protesty rolników.
Nie oznacza to jednak, że Zielony Ład został anulowany. Zmiany w priorytetach nie są równoznaczne z rezygnacją z już obowiązujących aktów prawnych. Komisja Europejska nie wycofała się z Zielonego Ładu, a dokumenty go regulujące wciąż są obowiązującym prawem w krajach członkowskich.
Fałszywe twierdzenia w debacie publicznej
Pomimo powyższych faktów, w przestrzeni medialnej i politycznej pojawiają się wypowiedzi sugerujące, że „Zielony Ład już nie istnieje”. Jednym z przykładów była wypowiedź Rafała Trzaskowskiego, prezydenta Warszawy i polityka Platformy Obywatelskiej, który napisał na platformie X: „Nie ma Zielonego Ładu, już nie.”
Wypowiedź ta została oceniona jako #fałsz. Mimo że Komisja Europejska przedstawiła nowe propozycje polityczne, nie zrezygnowała z dotychczasowych działań klimatycznych. Zielony Ład nie został formalnie uchylony, a jego najważniejsze elementy – takie jak cele emisyjne, strategia „od pola do stołu” czy reforma systemu handlu emisjami – pozostają w mocy.
Kontekst polityczny: walka o narrację
Pojawiające się fałszywe twierdzenia można interpretować jako element walki politycznej przed nadchodzącymi wyborami do Parlamentu Europejskiego. Zielony Ład, mimo swojej długofalowej wizji i znaczenia dla polityki klimatycznej UE, stał się przedmiotem kontrowersji – szczególnie w kontekście rosnących kosztów energii, niepokojów rolniczych i protestów w różnych krajach.
Z jednej strony program jest chwalony za długoterminowe podejście do ochrony klimatu, z drugiej – krytykowany za obciążenia dla rolników, przemysłu i gospodarstw domowych. W tym kontekście niektóre środowiska polityczne usiłują przedstawić jego potencjalną modyfikację jako „porzucenie” Zielonego Ładu, co nie ma pokrycia w faktach.
Co dalej z Zielonym Ładem?
Na obecnym etapie Komisja Europejska nie ogłosiła końca Zielonego Ładu. Wręcz przeciwnie – wiele jego elementów wchodzi właśnie w fazę wdrażania, a niektóre są dopiero na etapie implementacji przez państwa członkowskie. Równocześnie jednak widać ewolucję narracji Komisji, która podkreśla konieczność łączenia celów klimatycznych z konkurencyjnością i akceptowalnością społeczną.
W praktyce może to oznaczać dostosowanie harmonogramów lub szczegółów wdrożenia, ale nie rezygnację z głównych założeń transformacji ekologicznej.
Fundusze unijne dla warszawskich szpitali – prawda, ale z manipulacją
Rafał Trzaskowski stwierdził, że dzięki jego działaniom cztery warszawskie szpitale otrzymały 216 mln zł z UE na opiekę onkologiczną.
To prawda, że kwota się zgadza i że środki pochodzą z Krajowego Planu Odbudowy, jednak to miejskie szpitale, a nie prezydent miasta wnioskowały o finansowanie. Tym samym, przypisanie sobie zasługi za pozyskanie środków jest manipulacją, mimo że Trzaskowski jako włodarz miasta odpowiada politycznie za ogólną strategię rozwoju.
Rekordowy czas oczekiwania w ochronie zdrowia – dane są zgodne z rzeczywistością
Dane z raportu Fundacji Watch Health Care nie pozostawiają złudzeń: w październiku i listopadzie 2024 roku średni czas oczekiwania na świadczenie zdrowotne wynosił 4,2 miesiąca, co stanowi najgorszy wynik od 12 lat. W przypadku wizyt u specjalistów średnia była jeszcze wyższa – 4,3 miesiąca.
Raport wskazuje też, że czas oczekiwania wydłużył się w 18 z 40 specjalizacji, a skrócił w 13. To potwierdza realny problem systemowy, na który powoływali się obaj kandydaci.
Migranci zawracani z Niemiec – nie tak jednoznacznie, jak twierdzi Nawrocki
Według danych służb granicznych, w 2024 roku 9369 osób zostało zawróconych z Niemiec do Polski, z czego 4704 to obywatele Ukrainy. Jednak Karol Nawrocki sugerował, że wszystkie te osoby przebywają później nielegalnie w Polsce, co jest nieprawdą.
W rzeczywistości część z nich może legalnie przebywać w Polsce na podstawie ustawy pomocowej dla obywateli Ukrainy lub innych form legalizacji pobytu. Sugerowanie nielegalności pobytu wszystkich zawróconych to fałsz przez uproszczenie.
Zezwolenia na pracę dla cudzoziemców – wybiórcze dane i pominięcie kontekstu
Wypowiedź dotycząca zezwoleń na pracę dla cudzoziemców została oceniona jako manipulacja. W 2023 roku wydano 320 630 zezwoleń, a w 2024 – 322 941, co oznacza wzrost o zaledwie 2 311 zezwoleń (mniej niż 1 proc.).
Dodatkowo, dane z lat 2018–2022 pokazują, że w każdym z tych lat wydawano więcej zezwoleń niż w 2024 roku. Pominięcie tego kontekstu oraz skupienie się wyłącznie na jednej parze lat stanowi klasyczny przykład cherry picking, czyli selektywnego doboru danych.
Podatki i opłaty – 22 nowe obciążenia wprowadzone za rządów PiS
Zgodnie z rządowym raportem „Stan Polskich Finansów Publicznych 2016–2023. Biała Księga”, w czasie rządów Zjednoczonej Prawicy wprowadzono 22 nowe daniny, które uznano za formę podatków.
Jedną z nich jest „opłata deszczowa”, obowiązująca od 2018 roku, która dotyczy dużych nieruchomości niepodłączonych do kanalizacji i o znacznej powierzchni utwardzonej. Kandydaci nie mijali się z prawdą, choć niektóre obciążenia miały charakter sektorowy i nie dotyczyły szerokiej grupy podatników.
Budownictwo komunalne w Warszawie – częściowa prawda
Rafał Trzaskowski przywoływał osiągnięcia w zakresie budowy i remontu mieszkań komunalnych. Fakty są następujące:
- W latach 2018–2025 wybudowano 1465 mieszkań, w tym 447 komunalnych i 1018 społecznych (TBS).
- W tym samym okresie wyremontowano 12 277 mieszkań.
- W latach 2018–2024 oddano 423 mieszkania komunalne, co daje średnio ok. 60 rocznie.
Choć liczba wyremontowanych mieszkań jest znacząca, liczba nowych lokali – w stosunku do potrzeb – pozostaje niska. Dlatego wypowiedź Trzaskowskiego oceniono jako częściową prawdę.
Import zboża z Ukrainy – zakazy były, ale już nie obowiązują
W 2022 roku do Polski przywieziono 2,45 mln ton zboża z Ukrainy. W 2023 roku polski rząd i później Komisja Europejska wprowadziły czasowe zakazy importu tych produktów. Ostatnie rozporządzenie weszło w życie 16 września 2023 roku.
Obecnie obowiązują zliberalizowane przepisy handlu UE–Ukraina, które wygasną w czerwcu 2025 roku. W trwających pracach legislacyjnych nie przewiduje się zakazu importu zboża, choć produkt ma być zwolniony z licencjonowania, co może wzbudzać kontrowersje wśród rolników.
AI i drony w strategii bezpieczeństwa – rzeczywiście zapisane w dokumentach
Wypowiedź o obecności sztucznej inteligencji i dronów w strategii bezpieczeństwa narodowego jest zgodna z faktami. Dokument z 2020 roku zawiera odniesienia do zautomatyzowanych i zrobotyzowanych systemów uzbrojenia, a także wskazuje na rozwój technologii bezzałogowych. Wskazano także potrzebę rozwoju obrony cywilnej, co może mieć znaczenie w kontekście zagrożeń hybrydowych i wojny informacyjnej.
Wnioski: Debata pełna faktów i manipulacji
Debata TVP ujawniła nie tylko różnice programowe, ale też odmienne podejście do prezentowania danych. Obaj kandydaci posługiwali się informacjami częściowo prawdziwymi, często w sposób selektywny, co utrudniało widzom wyrobienie sobie pełnego obrazu sytuacji.
Dzięki fact-checkingowi możliwe było oddzielenie faktów od retoryki. Tego rodzaju analiza powinna towarzyszyć każdej debacie politycznej – szczególnie przed rozstrzygającą turą wyborów prezydenckich.